Kara pieniężna za nieusprawiedliwione niestawiennictwo w sprawie karnej
Osoba wezwana w charakterze świadka, która bez należytego usprawiedliwienia nie stawiła się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie bądź też bez zezwolenia tego organu opuściła miejsce czynności przed jej zakończeniem, powinna się liczyć z karą pieniężną, mimo iż w zasadzie ma ona charakter fakultatywny. Sąd zastosuje ją jeśli uzna, że dzięki temu wyegzekwuje realizację obowiązków procesowych przez wezwanego świadka.
Sąd nie jest zobligowany ani do uwzględnienia przedłożonego przez świadka usprawiedliwienia niestawiennictwa, ani do nałożenia kary porządkowej w sytuacji braku wystarczającego usprawiedliwienia. Każdorazowo bowiem Sąd powinien badać celowość nałożenia kary porządkowej, oceniając sytuację przez pryzmat dobra prowadzonego postępowania [1]. Co więcej, nawet jeśli Sąd nałożył już karę porządkową jej wykonanie stanie się zbędne, jeżeli jej cel zostanie osiągnięty, tzn. świadek stawił się [2].
Z punktu widzenia osoby wezwanej do stawienia się w sprawie karnej, obowiązek ten rysuje się wręcz bezwzględnie. Bez znaczenia będą bowiem próby wysłania do Sądu informacji o zamierzonym niestawiennictwie. Nie będzie także wystarczającym usprawiedliwieniem podanie urlopu, jako przyczyny niestawiennictwa. Urlop wypoczynkowy nie zwalnia bowiem od powinności publicznoprawnych. Można sobie jednak wyobrazić, że w szczególnych okolicznościach, jak na przykład wykupienie kosztownych wczasów, byłby to dla Sądu argument przekonujący. Z zasady jednak, każdy ma obowiązek stawić się na wezwanie Sądu niezależnie od swoich planów i zobowiązań pracowniczych i osobistych. Każde odstępstwo od tej zasady powinno być wnikliwie oceniane w kategoriach wyjątku.
Warunkiem zastosowania omawianego środka represyjnego na świadka, który się nie stawił jest wezwanie go w przewidzianej prawem formie. Wezwanie powinno być pisemne, lub też w wypadkach niecierpiących zwłoki, dokonane telefonicznie lub w inny sposób, stosowny do okoliczności. W każdym jednak wypadku, z treści wezwania powinno w sposób wyraźny wynikać, że dana osoba została wezwana w charakterze świadka.
Kara pieniężna może być nałożona na świadka także w sytuacji bezpodstawnego uchylania się od złożenia zeznania, złożenia przyrzeczenia, wydania przedmiotu, dopełnienia obowiązku poręczenia, czy też spełnienia innego ciążącego na tej osobie obowiązku w toku postępowania.
Sąd jest uprawniony nałożyć w takiej sytuacji karę pieniężną w wysokości do 10.000,00 zł. Ustalając wysokość kary Sąd powinien brać pod uwagę sytuację majątkową świadka, okoliczności danej sprawy, a także fakt, że kara ta ma stanowić dla nieobecnego świadka realną dolegliwość. W szczególnej sytuacji Sąd może ponadto zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka, niewątpliwie jednak, powinien realizować to uprawnienie z dużą ostrożnością. Należy także mieć na uwadze, że wszystkie omówione wyżej konsekwencje niestawiennictwa na wezwanie będą miał miejsce także w odniesieniu do wezwań kierowanych przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym.
[1] postanowienie AP Katowice z 11.04.2009 r., sygn. akt II AKz 226/09 Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego w Katowicach 2009/2/6, Legalis
[2] postanowienie SN z 12.02.2009 r., sygn. akt WZ 5/09, Legalis