Ograniczenie władzy rodzicielskiej
Zasadą jest, że dziecko pozostaje aż do osiągnięcia pełnoletności pod władzą rodzicielską, która przysługuje w pełnym zakresie obojgu rodzicom. Jeżeli jednak wymaga tego dobro dziecka, Sąd może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. W zakresie ograniczenia władzy rodzicielskiej zastosowanie znajdują przede wszystkim dwa przepisy. Po pierwsze art. 107 k.r.o., który ma zastosowanie w razie niemożności wykonywania władzy rodzicielskiej przez oboje rodziców z powodu ich rozłączenia. Po drugie art. 109 k.r.o., który reguluje konsekwencje nieprawidłowego wykonywania władzy rodzicielskiej. W obu przypadkach decydujące znaczenie będzie miał wzgląd na dobro dziecka, tj. wybranie spośród istniejących warunków - w jakich dziecko mogłoby przebywać - tych, które gwarantują lepsze możliwości jego rozwoju duchowego, psychicznego i fizycznego. Duże znaczenie ma także zdanie wyrażone przez samego małoletniego [1].
Przyjmuje się, że w razie rozłączenia rodziców na skutek orzeczenia rozwodu, pełną władzę rodzicielską pozostawia się obojgu rodzicom tylko wtedy, gdy przedstawią oni pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem, zgodne oczywiście z dobrem dziecka. Rodzice powinni mówić jednym głosem, tak aby Sąd miał podstawy przyjąć, że będą oni współdziałać w sprawach dziecka.
Jeżeli jednak spełni się ustawowa przesłanka zagrożenia dobra dziecka, zamieszczona w art. 109 k.r.o., które to jest przedmiotem szczególnej ochrony w polskim ustawodawstwie, otwiera się przed Sądem możliwość ingerencji w sprawowanie władzy rodzicielskiej. Wynikająca z tego przepisu dyrektywa profilaktycznego działania Sądu nakazuje podjęcie ingerencji w sferę władzy rodzicielskiej już w razie zagrożenia dobra dziecka, by zapobiec ujemnym skutkom niewłaściwego lub nieudolnego jej sprawowania [2]. Stwierdzenie nieprawidłowości w wykonywaniu władzy rodzicielskiej dotyczyć może jednego, ale też obojga rodziców. Na wypadek wystąpienia tego rodzaju sytuacji kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje kilka form ograniczenia władzy rodzicielskiej.
Sąd opiekuńczy może w szczególności zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania lub skierować rodziców do placówek albo specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń. Może także określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez uprzedniego zezwolenia Sądu, albo też poddać rodziców innym ograniczeniom. Sąd jest władny poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego. W zależności od okoliczności sąd może skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi, bądź też w szczególnie trudnej i zagrażającej dobru dziecka sytuacji, zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Sąd opiekuńczy może także powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi, co w praktyce oznacza np. odbiór i dysponowanie należną małoletniemu rentą rodzinną.
Zarządzenia wydawane na podstawie art. 109 k.r.o., wprowadzające różnego rodzaju ograniczenia w zakresie władzy rodziców nad małoletnim dzieckiem, zmierzają do usunięcia wszelkiego rodzaju źródeł zagrożenia dobra dziecka bez względu na to, czy trudności w wykonywaniu władzy rodzicielskiej są przez rodziców zawinione [3].
[1] postanowienie SN z 11.01.2000 r., sygn. akt I CKN 1106/99, Legalis
[2] postanowienie SN z 13.09.2000 r., sygn. akt II CKN 1141/00, Legalis
[3] wpostanowienie SN z 07.06.1967 r., sygn. akt III CR 84/67 Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1968/2/21, Legalis
